Piše: Božidar PROROČIĆ, kniževnik i publicista
Roman „Dvorski trg“ istaknutog crnogorskog književnika i montenegriste Milorada-Mija Popovića
doživio je svoje drugo izdanje, čime se još jednom potvrđuje značaj ovog djela u savremenoj
crnogorskoj književnosti. Podnaslov prvog izdanja, Smrti se podvaljuje, koji je ujedno bio i izvorni
naziv romana, ostavlja snažan utisak i nagovještava duboku analizu političkih i društvenih
previranja koja su oblikovala sudbinu Cetinja i Crne Gore.
Ovim djelom Popović ne samo da
ispisuje literarni omaž prijestonici već se upušta u kompleksnu dekonstrukciju crnogorskog
identiteta, istorijskih lomova i ličnih tragedija koje su isprepletane sa velikim političkim igrama i
međunarodnim intrigama.
Roman je podijeljen na dvanaest poglavlja: Tišina, Cetinjska hronika, Nagib, Ludi princ, Smrti se
podvaljuje, Ruske veze, Sep, Gorski car, Štedimlija, Zavjera, Špijunima svi podvaljuju, a svako od
njih donosi novu perspektivu i novi sloj priče koji čitaoca vodi kroz istorijske i imaginarne tokove
crnogorske prošlosti i sadašnjosti. Već samim naslovima ovih poglavlja može se naslutiti da
Popović kroz narativ istražuje veoma važne momente crnogorske istorije, ali i ukazuje na zamršene
odnose unutar društva, đe se stvarnost i fikcija stapaju u literarni mozaik koji je u isto vrijeme i
romaneskna rekonstrukcija prošlih vremena i savremeni politički komentar.
Cetinje, kao vječni simbol crnogorske državnosti i kulturnog identiteta, stoji u centru ovog romana.
Dvorski trg, kao mitski i stvarni prostor, nije samo mjesto odvijanja romana, već i metafora
crnogorskog istorijskog i političkog usuda. Popović ga prikazuje kao poprište velikih odluka i još
većih prevara, đe se kroz vjekove odigravala borba između slobode i podaništva, između hrabrosti i
izdaje, između iluzija i surove realnosti. Kroz istoriju, Cetinje je bilo i prijestonica i pozornica,
mjesto đe su se rađale i urušavale dinastije, đe su se kovali planovi i smišljale zavjere, đe su se
snovi o suverenitetu i slobodi sudarali sa geopolitičkim interesima velikih sila.
Popovićev stil je oštar, precizan, bogat simbolikom i intertekstualnim referencama. Njegova
naracija je u isto vrijeme realistična i poetska, protkana ironijom i filozofskim razmišljanjima ali i
porukama o smislu istorijskih događaja. Romanom Dvorski trg, Popović ulazi u dijalog sa velikim
piscima crnogorske prošlosti, ali ga istovremeno modernizuje i prilagođava savremenom kontekstu.
Njegova vizija prošlosti nije nostalgična, već kritička on ne glorifikuje mitove već ih dekonstruiše,
ne gradi kult ličnosti već propituje sudbine pojedinaca u vrtlogu velikih događaja.
Posebno je
zanimljivo kako Popović isprepliće fikcionalne likove s istorijskim figurama, stvarajući time
jedinstveni narativ koji balansira između dokumentarnog i imaginarnog. Likovi poput „Ludog
princa“ ili “Gorskog cara” evociraju poznate ličnosti iz prošlosti, ali autor im daje novi literarni
okvir, koristeći ih kao simbole određenih epoha i ideoloških paradigmi. Kroz ovu tehniku, on
uspijeva prikazati ne samo prošlost Cetinja i Crne Gore već i univerzalne mehanizme moći,
manipulacije i političkih intriga.
Naslov drugog izdanja, Dvorski trg, sam po sebi nosi višeslojnu
simboliku. Dvorski trg je i metafora političkog teatra, mjesta đe se odlučivalo o sudbini naroda, ali i
mjesta đe su se odvijale najskrovitije političke igre. U tom smislu, roman se može čitati i kao
politički triler, istorijski roman, pa čak i kao filozofska rasprava o sudbini malih naroda u raljama
velikih sila.
Kada se sagleda cjelokupna struktura i tematska okosnica romana, može se zaključiti da Popović
uspijeva da na majstorski način spoji različite književne žanrove i perspektive u jedinstveno djelo
koje istovremeno funkcioniše kao istorijska freska, politička satira i lična ispovijest. Njegova
posvećenost detaljima, sposobnost da kroz dijaloge oživi duh prošlih vremena i precizna analiza
istorijskih događaja čine ovaj roman jednim od najvažnijih savremenih književnih ostvarenja u
Crnoj Gori. Konačno, Dvorski trg nije samo priča o Cetinju i Crnoj Gori, već i univerzalna priča o
vlasti, izdaji, iluzijama i stvarnosti. To je roman koji nas podsjeća da je istorija uvijek složena, i što
je najvažnije, otvorena za interpretaciju.
Roman Dvorski trg Milorada-Mija Popovića odlikuje se bogatstvom intertekstualnih referenci,
oslanjajući se na misli i ideje velikih filozofa, pjesnika i književnika. Popovićev stil ne funkcioniše
u izolaciji naprotiv, on gradi dijalog sa prethodnim generacijama intelektualaca, čineći njegovo
djelo slojevitim i otvorenim za različite interpretacije.
Kroz stranice ovog romana prožimaju se
citati i aluzije na klasične i savremene autore, od onih koji su oblikovali evropsku filozofsku misao
do pisaca koji su svojim djelima ostavili neizbrisiv trag u crnogorskoj i svjetskoj književnosti. Ovi
referencijalni slojevi služe za dublje razumijevanje tematskog okvira u kojem se roman kreće
pitanje istine i obmane, moći i ideologije, istorije i njenog tumačenja.
Posebno je zanimljivo kako Popović koristi citate da bi naglasio kontrast između ideala i realnosti.
Njegovi junaci često izgovaraju ili reflektuju misli velikih mislilaca, čime autor provocira čitaoca da
se zapita koliko je ta prošlost, ispisana rukom pobjednika, zapravo istinita.
Kroz prizmu ovih citata,
istorija u Dvorskom trgu postaje ne samo arena sukoba već i prostor u kojem se odigrava vječita
borba između fikcije i činjenica, između političkog narativa i onoga što ostaje skriveno u sjenkama
dvorskih odaja. Oslanjajući se na filozofske i književne gigante, Popović istovremeno gradi i
dekonstruiše mitove o crnogorskoj prošlosti, otkrivajući njene složene i često bolne istine.
Ono što je itekako važno napomenuti jeste da su svoje viđenje romana Dvorski trg dali eminentni
književnici Miljenko Jergović i Miraš Martinović, čime je dodatno potvrđena literarna vrijednost i
značaj ovog djela. Njihove analize i komentari otkrivaju dublje slojeve Popovićeve naracije i
kontekstualizuju ga u širem regionalnom i književnom okviru. Miljenko Jergović u svom osvrtu
ističe da je Dvorski trg roman koji se kreće na tankoj granici između faktografskog i imaginarnog,
između dokumentarne preciznosti i književne nadgradnje.
On ga opisuje kao pripovijest, raspravu i
esej, u kojem je autor suočen sa vlastitom istorijom i prošlošću svog naroda. Posebno je zanimljivo
njegovo zapažanje da su u roman upletene različite biografije, među kojima je i Danilo Kiš, ali da
nijedna od njih nije do kraja dovršena baš kao ni priča o Crnoj Gori, koja se neprestano oblikuje
kroz novo čitanje i interpretaciju. Jergovićeva završna misao „da bi priča bila dovršena, potrebno bi
bilo da se smrti ne podvaljuje“ snažno korespondira sa suštinskim narativnim slojem Popovićevog
romana istorija je neprekidna igra podvala, a istina ostaje vječito nedorečena.
Sa druge strane, Miraš Martinović Dvorski trg posmatra kao djelo koje kroz istorijsko promišljanje
dostiže literarnu bezvremenost. On u Popovićevom pisanju vidi sistem ogledala u kojem se
reflektuju različita vremena, prošlost i sadašnjost, dubine i visine ljudske sudbine.
Njegova
metafora “Pišući o gradu – Knjiga postade Grad!“ na najbolji način sumira Popovićevu moć da kroz
književnost oživi Cetinje i učini ga ne samo pozornicom istorijskih događaja, već i samostalnim
književnim likom, čije se značenje konstantno mijenja i nadograđuje.
Dvorski trg nije samo roman
o jednom prostoru i njegovim ljudima to je djelo koje preispituje granice između mita i stvarnosti,
između prošlosti koja je već ispričana i one koja se tek konstruše kroz nove interpretacije. Popović
ne nudi konačne odgovore, već čitaoca upućuje na dijalog sa istorijom, sa sobom i sa samom
književnošću.
Upravo u tome leži njegova snaga u sposobnosti da kroz književnu naraciju rasvijetli
ono što zvanične istorije često prećutkuju i da kroz podvale smrti otkrije pravu suštinu života.
