Autor: Novak Adžić (Pobjeda)
Istorijsko, sakralno kulturno nasljeđe Crne Gore i crnogorskog naroda ne može se darivati i biti u vlasništvu Crkve Srbije kako je to predviđeno pravno apsolutno ništavim i politički nemoralnim poslom – veleizdajničkim tzv. ,,Temeljnim ugovorom“ između Vlade Crne Gore, odnosno premijera Dritana Abazovića i Srpske pravoslavne crkve (Crkve Srbije) i patrijarha Porfirija Perića
Taj tzv. Temeljni ugovor grubo falsifikuje crnogorsku istoriju sa ciljem da se uzurpatorskoj Crkvi Srbije i njenim eparhijama u Crnoj Gori prizna pravo svojine nad manastirima i crkvama i crkvenom imovinom koju ona nikada nije imala i koju je otela od Crne Gore i crnogorskog naroda. Navodimo jedan od mnogobrojnih relevantnih istorijskih primjera podizanja, odnosno građenja crkava u Crnoj Gori i njihovog istorijskopravnog statusa.
CRKVA NA ORJOJ LUCI
Crkvu Svetog Nikole na Orjoj Luci u Bjelopavlićima kod Danilovgrada podigao je 1866. godine knjaz Nikola u čast svom stricu knjazu Danilu I Petroviću Njegošu. Istorijske i pravne činjenice su neumoljive i one eksplicitno, provjerljivo i akribično, kazuju i svjedoče da Crkva Srbije, odnosno SPC u Crnoj Gori, nije i ne može biti legalni ili nasljedni (ili na bilo koji drugi način, da je pravno valjano), vlasnik, titular prava svojine nad sakralnim pravoslavnim objektima i dobrima (manastirima i crkvama i njima pripadajućoj crkvenoj imovini i imovinskoj masi), kojima je do 1920. godine upravljala autokefalna Crnogorska crkva (Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, Mitropolija crnogorska, Cetinjska mitropolija).
Takođe, današnja Crkva Srbije (SPC), nastala 1920, dekretom regenta Aleksandra Karađorđevića u Kraljevini SHS, nije bila istorijski ni pravno i ne može biti – ne samo vlasnik nego ni zakoniti i savjesni držalac (imati pravno valjanu državinu) nad tim objektima sakralnog karaktera – već je ona uzurpator i okupant istih, a ne njihov istorijski i pravni vlasnik i posjednik, kako želi da se neosnovano nametne i agresivno se nameće dugo vremena.
U pravoslavnim bogomoljama, hramovima, crkvama i manastirima u Crnoj Gori do 1920. obavljala je vjersku službu, bogosluženja, liturgije i brojne druge religijske obrede, obilježavala je razne vjerske jubileje, slave, praznike i obavljala obrede za potrebe naroda i države, odnosno domicilnog stanovništva – Crnogorska crkva –Crnogorska mitropolija, odnosno njen episkopat, sveštenstvo i monaštvo. Ona je upravljala crkvenim objektima, hramovima (crkvenim zgradama). Ali ni ona nije bila vlasnik, kao institucija, crkvenih objekata (manastira, crkava, imovine). Ona je mogla crkvenu imovinu dati i u zakup, ali samo na osnovu saglasnosti i odluke najviše državne vlasti. Država Crna Gora (odnosno, središnji organi njene vlasti, na čelu sa knjazom) je donosila obavezujuće akte kojima je nalagala Pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori –Crnogorskoj mitropoliji – Crnogorskoj crkvi i njenim poglavarima da manastirska i crkvena imanja kad je to potrebno daju u zakup narodu, s tim što je država, odnosno knjaz Nikola I Petrović Njegoš odlučivao u datim situacijama da se zakup smanji ili oprosti zbog loših finansijsko-socijalnih stanja zakupoprimaca itd.
VLASNIŠTVO
Tada su u Knjaževini i Kraljevini Crnoj Gori imaonici (odnosno vlasnici) bili hramovi, odnosno manastiri i crkve (kao crkveni objekti) koji su bili zakonski subjekti prava, samostalna pravna lica u pravnom prometu pojedinačno, kao nosioci prava svojine, ali njihovo svojinsko pravo bilo je ograničeno zakonima i crkvenim propisima, te se sa njima nije moglo raspolagati bez odobrenja, odnosno saglasnosti države, odnosno nadležne centralne vlasti Knjaževine i Kraljevine Crne Gore.
U smislu da se nepokretna dobra crkava i manastira nijesu mogla otuđiti, prodati, razmijeniti, ustupiti, pokloniti itd. (to je regulisao član 719. OIZ-a za Knjaževinu Crnu Goru iz 1888, čiji je tvorac bio prof. dr Valtazar Bogišić), jer za takvo nešto, ako bi se preduzimale radnje u pogledu raspolaganja u tom smislu, bilo je nužno, odnosno neophodno odobrenje državnih vlasti, odnosno konačno i vrhovno odobrenje državnog suverena Knjaza/Gospodara. To je bilo normirano kako Opštim imovinskim zakonikom za Knjaževinu Crnu Goru (1888) tako i drugim propisima, posebno Zakonom o Pravoslavnim Konsistorijama u Knjaževini Crnoj Gori (1904) i to članom 109.Član 718 OIZ normirao je da se uprava crkvenim dobrima obavlja po unutrašnjim aktima Crkve, ako oni nijesu u suprotnosti sa državnim zakonima.
Crkva Srbije, odnosno SPC nije bila, niti je mogla biti do 1920. godine vlasnik kao ni posjednik (držalac) crkvenih objekata i crkvene imovine u Crnoj Gori, iz prostog razloga što do tada nije ni postojala u Knjaževini i Kraljevini Crnoj Gori.
DOKAZI
U monografiji ,,Pedeset godina na prestolu Crne Gore 1860-1910“, objavljenoj u slavlje jubileja 50 godina vladavine knjaza Nikole i proglašenja Knjaževine Crne Gore za Kraljevinu (a koju je uredio dr Lazar Tomanović, istoričar, predsjednik Vlade Crne Gore, te koja je štampana u Kraljevskoj crnogorskoj državnoj štampariji na Cetinju 1910), između ostalog, navodi se, kada se nabrajaju podignuti i obnovljeni hramovi u Crnoj Gori od 1860. do 1910, da je na Orjoj Luci 1866. podignut hram, odnosno Crkva Svetog Nikole.,,Glas Crnogorca“, neslužbeni organ crnogorskog Dvora i Vlade, koji je štampan u Državnoj štampariji i čije je uredništvo i sjedište bilo na Cetinju, u broju 3, subota, 16. januara 1898, na strani 2, u članku ,,Dopisi“ potpisan ,,Brđanin“ (nepoznati autor) između ostalog piše i to da je Crkvu Svetog Nikole na Orjoj Luci ,,Nj. V. nas uzvišeni i općeljubljeni Gospodar podigao u slavu Sv. Nikole – a za dušu svome Viteškome stricu blaženopočivšemu Knjazu Danilu I godine 1866“.
Na ploči iznad vrata Crkve Svetog Nikole na Orjoj Luci uklesan je natpis da je Crkva podignuta u slavu Svetog Nikole te da je knjaz Nikola podigao taj hram u znak sjećanja na svog prethodnika na vladarskom prijestolu Crne Gore knjaza Danila I Petrovića Njegoša.
Na osnovu pisanja ,,Glasa Crnogorca“ (citirani broj) 1898. godine protojerej Bjelopavlića bio je tada Milutin Bošković (on je od ranije bio paroh Bjelopavlića, kao i kasnije), te je on te godine sa mitropolitom crnogorskim Mitrofanom Banom činodejstvovao u Crkvi Sv. Nikole na Orjoj Luci.Crkva Sv. Nikole na Orjoj Luci sagrađena je novčanom donacijom, finansiranjem primarno od strane suverena crnogorske države knjaza Nikole (on je bio njen ktitor), a podignuta je na privatnom imanju autohtonih Orjelučana, koji su ga ustupili, odnosno darivali za podizanje navedene crkve u svome kraju i koji su, naravno, kao i knjaz Nikola, koji je bio ktitor, gradili svoju crkvu kao hram za svoje potrebe i ona je bila i jeste crkva Orjelučana.
Ta crkva je grobljanska crkva matičnog stanovništva Orje Luke kojima i pripada i koji su je zajedno sa državom Crnom Gorom sagradili za svoje vjerske, običajne, tradicijske, kulturno-civilizacijske i druge duhovne i praktične potrebe.
Crkva Sv. Nikole na Orjoj Luci je u vrijeme postojanja nezavisne Knjaževine i Kraljevine Crne Gore, od kada je sagrađena 1866, korištena za obavljanje brojnih vjerskih ceremonija, liturgija, obreda, kako mještana Orje Luke, tako i za potrebe tada državne autokefalne Crnogorske mitropolije (Crnogorske crkve) i njenog episkopata, sveštenstva, monaštva, a povodom raznih jubileja, svečanosti, praznika do 1920. godine, sve dok je Crnogorska crkva postojala, odnosno, dok nije, nakon aneksije Crne Gore 1918, nasilno i nekanonski ukinuta i pripojena bespravno tada novouspostavljenoj Ujedinjenoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca
