Bez obzira na ishod predstojećih američkih predsjedničkih izbora, uloga SAD na Zapadnom Balkanu biće smanjena, što znači da će tom regionu sa neriješenim sukobima i zaustavljenim procesom integracije biti potreban ozbiljniji strateški angažman Evropske unije (EU) i Njemačke, ocijenili su istraživači uticajnog Njemačkog savjeta za spoljne poslove (DGAP).
Analitičari tog nezavisnog i neprofitnog istraživačkog centra, Milan Nič i Frauke Zebas (Seebass), naveli su da bi pobjeda kandidata Republikanske stranke Donalda Trampa na izborima 5. novembra donijela značajan raskid sa aktuelnom američkom politikom na Zapadnom Balkanu.
U slučaju pobjede Trampa, bivšeg predsjednika SAD (2017-2021), neki balkanski lideri, naročito predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i premijer Albanije Edi Rama, imali bi više pristupa i kontakata na visokom nivou u Vašingtonu nego prethodnih godina, ocjenjuju Nič i Zebas.
Sa druge strane, ukazuju autori analize, angažovanje Vašingtona na visokom nivou bilo bi „mnogo više selektivno i transakciono, što bi išlo naruku neliberalnim balkanskim liderima“.
„Ako zadovolje Trampove poslovne interese, to će samo povećati geopolitičko nadmetanje u regionu, na štetu EU i Njemačke. Takav pristup bi čak mogao biti bliži dominantnom stilu i političkoj kulturi u Beogradu ili Tirani. Zapravo, to bi osnažilo neliberalne političke snage širom regiona, povećalo uticaj takvih snaga izvan regiona (poput mađarskog premijera Viktora Orbana), podrilo regionalnu bezbjednost i naštetilo procesu pridruživanja EU“, piše u analizi.
Autori analize, objavljene na sajtu DGAP, navode i da će Tramp izazvati haos u SAD ako ponovo izgubi i odbije da prizna poraz kao 2020. godine, i dodaju da bi to dodatno oslabilo demokratske norme na Zapadnom Balkanu.
U slučaju pobjede kandidatkinje Demokratske stranke Kamale Haris, Vašington će ostati na dosadašnjem opštem kursu, ali će na Zapadnom Balkanu djelovati sa manje pažnje i angažmana na visokom nivou nego za vrijeme predsjednika Džozefa Bajdena, kome četvorogodišnji mandat ističe 20. januara, navodi se.
Nič i Zebas ukazuju da Kamala Haris, potpredsjednica SAD, „dobro razumije“ miješanje Rusije u unutrašnja pitanja drugih država i ciljeve Moskve, i ocjenjuju da bi to moglo da znači podršku aktuelnoj politici pojačanog pritiska na ruske saveznike na Zapadnom Balkanu, „posebno u Beogradu i Banjaluci“.
„Bajdenova administracija je već uvela sankcije pojedincima na visokim funkcijama, uključujući potpredsjednika Vlade Srbije Aleksandra Vulina. U slučaju predsjedničkog mandata Kamale Haris, Vašington bi mogao da bude manje tolerantan prema politici balansiranja Srbije koja uključuje odnose sa Rusijom i Kinom, i da poveća pritisak na sve balkanske zemlje da smanje ekonomske veze sa Pekingom“, dodaju analitičari DGAP.
Budući da su u fokusu njene kampanje lične slobode i vladavina prava, Haris bi kao predsjednica, kako se navodi, mogla da donese više usklađenih aktivnosti za podršku civilnom društvu pod neliberalnim liderima, na primjer u Srbiji, ali bi to zavisilo od resursa američkih ambasada u regionu.
Autori navode i da je nekoliko balkanskih lidera negovalo odnose sa Trampovim taborom, ali da „mogu da žive“ i sa pobjedom Kamale Haris, kao i da „djeluje da su bolje pripremljeni za posljedice predsjedničkih izbora u SAD od mnogih zemalja članica EU“.
Dodaju da je sada „ključan trenutak“ za Zapadni Balkan, zahvaljujući kombinaciji dva faktora – agresorskog rata Rusije protiv Ukrajine i postepenog povlačenja SAD sa periferije Evrope, i ukazuju da se izbori u SAD održavaju u vrijeme kada su lokalne političke elite naučile kako da profitiraju od pojačanog geopolitičkog rivalstva između zapadnih i nezapadnih sila.
„Po tome je najpoznatiji predsjednik Vučić koji je proširio bilateralne odnose sa Kinom i Rusijom, dok je istovremeno uspio da nastavi put Srbije ka EU, uprkos nepridruživanju sankcijama koje je Unija uvela Moskvi. Vučić takođe drži SAD na svojoj strani tako što pruža važnu vojnu podršku Ukrajini“, stoji u tekstu.
Nič i Zebas navode da bi Zapadni Balkan mogao da postane jedna od stepenica na putu ka novom, jednostranom spoljnopolitičkom stilu Trampovog tima, i da bi to moglo da izazove dodatne negativne reakcije prema proširenju EU u javnom mnjenju i medijima ključnih evropskih zemalja, uključujući Njemačku.
„Budući da nimalo ne bi bio posvećen evropskom jedinstvu ili proširenju EU, Trampov novi tim bi rado podsticao unutrašnje podjele u Uniji u vezi sa neriješenim balkanskim sukobima, što bi ojačalo dominantne regionalne pozicije Srbije i Albanije na račun njihovih manjih susjeda poput Crne Gore i Kosova, povećavajući bezbjednosne rizike i tenzije u regionu“, piše u analizi.
Još veći rizik za bezbjednost Balkana bila bi erozija kredibiliteta NATO-a i prijetnja povlačenjem američkih trupa iz misije KFOR na Kosovu, u slučaju Trampovog povratka u Bijelu kuću, navodi se u tekstu i dodaje da to ne bi samo oslabilo transatlantske odnose, već bi dovelo u pitanje i briselsku strategiju korišćenja novih sredstava i uslovljavanja za postepenu integraciju država Zapadnog Balkana.
Uz to, savez Trampa i evropskih neliberalnih lidera poput Orbana, otvorio bi vrata dodatnom učvršćivanju moći balkanskih lidera u njihovim zemljama, manipulaciji etnorevizionističkim agendama u regionu i većem geopolitičkom transnacionalizmu sa spoljnim igračima – na štetu uticaja Njemačke i institucija EU, ocjenjuju Nič i Zebas.
Takođe se očekuje, kako navode, da bi nova Trampova administracija izvršila veći pritisak na balkanske zemlje da slijede tvrđu američku liniju prema Kini. Veliko je pitanje kako bi to uticalo na otvorenost Srbije za sve veće prisustvo i strateške investicije Kine, uključujući njeno oslanjanje na kinesku opremu u važnim sektorima kao što su informacione tehnologije (IT) i telekomunikacije, stoji u tekstu.
Nič i Zebas podsjećaju da je za vrijeme prvog Trampovog mandata napravljen jednostran zaokret u američkoj politici na Zapadnom Balkanu, i dodaju da je to bilo u skladu sa ličnim ambicijama nekih ljudi bliskih Trampu i njegovoj porodici, naročito Ričarda Grenela.
Grenel, kontroverzni bivši ambasador SAD u Njemačkoj, izdejstvovao je tada da bude imenovan za Trampovog specijalnog izaslanika za „mirovne pregovore“ Srbije i Kosova, i omogućio je niz pregovora dvije strane stavljanjem akcenta na trgovinske i poslovne aspekte, navode autori.
U septembru 2020. godine, predsjednik Vučić i tadašnji vršilac dužnosti premijera Kosova Avdulah Hoti potpisali su Sporazum o ekonomskoj normalizaciji Kosova i Srbije, poznatiji kao Vašingtonski sporazum, ali je do danas u potpunosti primijenjen samo mali dio od 16 odredbi tog dokumenta, ukazuju Nič i Zebas.
Ocjenjuju da su takve „nekoordinisane akcije“ Trampove administracije bile „poziv za buđenje EU“ i da su pomogle Uniji da oživi svoju posredničku ulogu u dijalogu Srbije i Kosova.
Grenel, koji se pominje kao jedan od kandidata za poziciju državnog sekretara SAD u slučaju pobjede Trampa, nastavio je javno da komentariše dešavanja na Zapadnom Balkanu, osuđujući pristup Bajdenove administracije, navodi se.
„On održava redovne kontakte sa predsjednikom Srbije Vučićem, albanskim premijerom Edijem Ramom i novim predsjednikom Vlade Sjeverne Makedonije Hristijanom Mickoskim. Grenel koristi te kontakte da otvori vrata za nekoliko investicionih projekata, uključujući one koje želi da realizuje Trampov zet Džared Kušner. Na nekim od tih sastanaka bio je i Trampov najstariji sin Donald Junior“, piše u tekstu.
Tri balkanska lidera – Vučić, Rama i Mickoski, bili su sa svoje strane u mogućnosti da njeguju šire lične kontakte sa Trampovim saveznicima među kojima su sada oba šefa njegovog tranzicionog tima – Hauard Lutnik (Howard Lutnick) i Linda Mekmejhon (McMahon), dodaje se.
Kad je riječ o Kamali Haris, njen potencijalni pristup Zapadnom Balkanu je teže procijeniti. Kao potpredsjednica SAD ona nije razvila lične veze ili jake pozicije na Zapadnom Balkanu i u vezi sa njim, dok je njen javni angažman prema tom regionu tanak, navode autori analize.
„Ipak, pošto se zalaže za liberalni internacionalizam i saveze, Haris bi kao predsjednica nastavila da sarađuje sa Evropljanima i da se oslanja na NATO. Izvjesno je da bi očekivala da Evropljani učine više za sopstvenu bezbjednost, čime bi ublažili teret SAD na Zapadnom Balkanu u vrijeme kada su za Vašington prioritet drugi regioni i sukobi“, ukazuju Nič i Zebas.
Ako demokrate zadrže Bijelu kuću, strategija diplomatskog balansiranja na Zapadnom Balkanu mogla bi da bude nastavljena, ali će region sigurno dobiti manje političke pažnje na najvišem nivou, dodaje se.
Do toga bi moglo da dođe zbog dugogodišnjeg savjetnika Kamale Haris za nacionalnu bezbjednost Filipa Gordona, koji bi vjerovatno nastojao da uspostavi oprezan i udaljeniji pristup regionu, sa ciljem da postigne dugoročne ciljeve i da izbjegne preveliku američku ulogu, piše u analizi.
U načelu, administracija Kamale Haris bi „delegirala“ zapadnobalkanska pitanja Stejt departmentu, gdje je za taj region zadužen zamjenik pomoćnika državnog sekretara za evropska i evroazijska pitanja, trenutno Aleksander Kasanof, koji kroz format Kvinte koordinara aktivnosti sa glavnim evropskim saveznicima, navodi se.
Kasanof podnosi izvještaje pomoćniku državnog sekretara SAD za evropska i evroazijska pitanja Džejmsu O’Brajenu, koji je od 1990-ih uključen u aktivnosti SAD na Balkanu. Odluka Kamale Haris ili njenog državnog sekretara da O’Brajen ostane na toj poziciji bila bi važan signal regionu da se nastavlja dosadašnja politika, što uključuje održavanje pragmatičnih odnosa sa predsjednikom Srbije Vučićem, pišu autori analize.
Nič i Zebas ocjenjuju i da istovremeni prelazak na novu američku administraciju i na novu Evropsku komisiju pruža Njemačkoj dobru priliku da pošalje snažan signal podrške Zapadnom Balkanu na različite načine.
Među načinima koje predlažu su sljedeći: izgradnja evropskog stuba NATO-a i jačanje njegovih misija u regionu, održavanje političke težnje za proširenjem EU, nadogradnja postignuća u okviru Berlinskog procesa, stvaranje mosta između Zajedničkog regionalnog tržišta Zapadnog Balkana i Jedinstvenog tržišta EU, traženje novih načina i formata za bližu koordinaciju sa Velikom Britanijom, koja teži da pojača ulogu u regionu od nedavnog povratka laburista na vlast.
