Crnogorski istoričar Filip Kuzman sinoć je u Budvi, u organizaciji Matice crnogorske održao predavanje na temu „Antiratni pokret u Crnoj Gori 1991–1992“.
Prije predavanja prisutnima se obratio Dragan Radulović, doskorašnji predsjednik Matice crnogorske.
“Kad sam s prijateljima iz Matice razmišljao o ovoj temi, dvije stvari su mi bile u glavi. S jedne strane nostalgija i sjećanje na zvjezdane trenutke crnogorskog prkosa i ponosa kada to nije bilo nimalo lagano, kada su mnoge ozbiljne stvari bile u igri i svi aktivni učesnici, pa makar i ljudi koji su se nalazili na mitinzima u svojstvu posmatrača i svjedoka, puno toga su rizikovali zato što klima u društvu toj ideji uopšte nije bila naklonjena. S jedne strane nostalgija, a s druge strane radoznalost, iz prostog razloga što svi mi imamo određenu količinu sjećanja na to doba, ali poslije toliko vremena, što se to zbiva sa našim sjećanjem i na koji način to naše sjećanje i dalje, nakon 30 godina, funkcioniše i ima smisla, kada se suočimo s istoriografijom, naukom i mladim istraživačima i naučnicima koji nijesu opterećeni tim dijelom nasljeđa”, rekao je Radulović.
Ideja o antiratnom pokretu potiče, prema riječima Kuzmana još iz Antičke i Aristofana. On je dao pregled svjetskih antiratnih pokreta, a zatim podsjetio prisutne na događaje koji su prethodili ratu devedesetih na prostoru bivše SFRJ, od ekonomske krize, preko dolaska na vlast Slobodana Miloševića, antibirokratske revolucije i raspada Komunističke partije.
Od početka 1991. godine RTV Titograd i Pobjeda su, prema riječima Kuzmana, podgrijavale situaciju. U martu 1991. osnovano je Crnogorsko vijeće Evropskog pokreta s prof. Ilijom Vujoševićem na čelu glavnog odbora. Pet opozicionih partija su tada najavile da će se organizovati širi antiratni pokret, a već u junu iste godine organizovan je i prvi građanski protest protiv njihovog izvještavanja, a vodio ga je Liberalni savez Crne Gore.
“Kada je u julu mjesecu otpočela mobilizacija na teritoriji Crne Gore, partije i civilna udruženja su počela da se organizuju u borbi protiv rata. Studentska liga za mir, je osnovana 4. jula, a već 11. jula i Građanski odbor za mir na kojem je odlučeno da će djelovati pola godine i da će organizovati antiratne akcije. Što se tiče parole, oni su sve akcije predvodili pod parolom „Junaštvo je ne ići u rat“ i to će biti glavna odlika svih njihovih protesta. Već za 17. jul najavljuje se organizovanje prvog protesta. Intelektualci, njih 82, su potpisali apel za mir upravo želeći da podrže taj antiratni miting”, istakao je Kuzman.
Ova organizacija je imala tri antiratna mitinga, podsjetio je Kuzman.
“Prvi je bio u Titogradu 17. jula ’91. godine na Trgu Ivana Milutinovića. Prisustvovalo je 5.000 ljudi, a između ostaloga govorili su Komnen Cerović koji je bio narodni heroj, Vlado Kapičić, predsjednik SUBNOR-a, Miodrag Vlahović, Milan Popović, Nebojša Medojević i Mihailo Radojičić. Na drugom antiratnom mitingu 31. jula ’91. godine na Cetinju na Titovom trgu, današnjem Dvorskom trgu, bilo je oko 3.000 ljudi, a između ostaloga govorili su Rade Bojović i glumci Rade Šerbedžija i Ljuba Tadić. Treći i posljednji miting bio je 7. avgusta ’91. godine u Tivtu. Prisustvovalo je 2.000 ljudi, a govorili su Čedomir Pejović, Vesko Perčin i Blaženka Vučurović. Planirani mitinzi u Baru, Bijelom Polju i Pljevljima nijesu organizovani usljed pritiska Vlade. Osim toga na Yutelovom koncertu za mir Crna Gora je imala svoje predstavnike koji su održali govore”, rekao je Kuzman.
Podsjetio je i na šest novinara RTCG-a koji su dobili otkaz zato što nijesu htjeli da prihvate ratnu politiku svoje kuće, kao i zato što su sarađivali sa Monitorom.
U oktobru ’91. godine došlo je do napada na Dubrovnik kada veliki broj rezervista i članova JNA sa teritorije Crne Gore vrši invaziju na grad.
“Tada počinju najveći pritisci na antiratni pokret, što svjedoči činjenica da je 6. oktobra bačena bomba na prostorije Monitora, opozicionog glasila. Uvijek se priča kako naše rukovodstvo nije imalo snage da se izbori s time da ne napadne Dubrovnik, ali imamo situaciju s kraja ’91, iz oktobra, da je crnogorsko rukovodstvo odbilo da pošalje 1.000 rezervista na front u Baniju, nego su ih zadržali u Crnoj Gori, tako da pretpostavljam da su mogli to uraditi isto sa Dubrovnikom da im je bio cilj”, istakao je Kuzman.
Podsjetio je i da su u novembru ’91. godine profesori sa Univerziteta „Veljko Vlahović“ podigli glas protiv svog kolege koji je u tom trenutku bio potpredsjednik predsjedništva SFR u Crnoj Gori, Branka Kostića, kojeg su optuživali da je jedan od glavnih krivaca za situaciju u Jugoslaviji.
Pomenuti Građanski odbor za mir koji je bio oročen na pola godine prestao je da postoji, ali ga je zamijenio Građanski forum u Crnoj Gori koji je nastavio, između ostalog, i antiratnu kampanju.
“U februaru ’92 godine održan je čuveni miting na Cetinju kada su članovi Liberalnog saveza sa drugim opozicionim partijama pjevali „Sa Lovćena vila kliče: oprosti nam Dubrovniče! To su bili sve četnici, Momirovi plaćenici“, dok je krajem februara iste godine sa mitinga u Titogradu opozicija poručila: „Pretopite fišeke u slova!“ jasno aludirajući na situaciju iz Omer-pašine godine kada su Crnogorci pretopili slova u fišeke”, rekao je Kuzman.
Maja ’92. dolazi do deblokade Dubrovnika, crnogorski rezervisti napuštaju front Dubrovnik i time antiratni pokret u Crnoj Gori jenjava, da bi posljednja trzanja pokreta, prema riječima Kuzmana, bili glasovi upućeni protiv rata u Bosni i Hercegovini.
“Može se reći da je Antiratni pokret u stvari bio i početak civilnog društva u Crnoj Gori koje je danas veoma razvijeno”, zaključio je Kuzman.
Kuzman se osvrnuo i na građanske i političke organizacije koje su učestvovale u antiratnom pokretu, te izlistao pojedince koji su dali najveći doprinos antiratnoj kampanji 1991. i 1992. godine, kao i na odjeke ovih događaja u savremenom obrazovnom sistemu i u javnom diskursu. Nakon oficijelnog dijela i publika je uzela učešće u razgovaru s Kuzmanom.
